Gözlem: Bakım Mühendisleri ve İşletmelerdeki Konumu

Endüstri 1 ile Buhar Gücünü mekanik harekete çevirerek üretimde kullanımı

Endüstri 2 ile Elektrik Motorları kullanarak seri üretime geçiş

Endüstri 3 ile üretimde yer alan makinaların otomasyonu ile performans artışı ve sonrası

Endüstri 4 ile otonom birbiri ile ilişki kurabilen makinalar ile üretim

Homo Sapiens insan türünün son 100 yıl içinde hızla geliştirmekte olduğu teknoloji basamakları olarak karşımıza çıkmaktadır.

Endüstri 1 ile uygulamaya giren makinaların arıza sonucu devre dışı kalması, bu makinaların tekrar aktif konuma getirebilecek kadroların doğmasına neden olmuştur. Bu mantıkta makine arıza çıkarınca onarılmaktadır. Arıza Çıktıkça Bakım (Break Down Maintenance) "Nerde Trak Orda Bırak" mantığı,  makinanın üreteceği ürünü alacakların hayvan gücü yerine buhar gücünün getirdiği avantajlarla daha çabuk ve daha fazla ürüne erişmeleri için yeterli görülmüştür. Makinayı kullanan ile onaran aynı kişiyken, uygulamalar arttıkça uzmanlaşmalar öne çıkmaya başlamıştır.

Endüstri 2 ile üretimde yer alan makinaların arıza nedeni ile durması, müşteriye satılacak ürünü zamanında yetiştirememe ve kalitede düşüş sorununa çözüm amacı ile Planlı Bakım (Preventive Maintenance) mantığı gelişmiştir.  Planlı bakım, arıza çıkma olasılığı olan makinalarda Arıza Çıktıkça Bakım uygulamasında edinilen deneyimler sonucu öngörülen periyotlarda parça değişimi ve küçük onarımlar ile arızanın önüne geçme düşüncesini içermektedir. Üreten ve o makinanın sorunsuz çalışmasını sağlayanlar gruplaşmaya başlamıştır.  “Maintenance” kavramı oluşmuştur.  Maintenace Müdürü, Maintenance Mühendisi, Maintenance Teknisyeni görevleri ortaya çıkmıştır.

Endüstri 3 ile otomasyonun üretim makinalarında kullanılmaya başlanması, ölçüm ve sensör teknolojilerinin gelişimi, bilgisayarların üretime katılması hep maliyetleri düşürme, kaliteyi artırma gayreti olmuştur.  Artık daha ucuza daha kaliteliyi üreten işletmeler rekabet ortamında ayakta kalabilmekte, bunu beceremeyenler gelişen dünyamızda yok olmaktadır. Endüstri 3 ile Maintenance uygulamaları da gelişmiştir.  Ölçüm Analiz teknolojileri Maintenance bölümlerince de kullanılmaya başlanmış Kestirimci Bakım (Predictive Maintenance) aşamasına geçilmiştir.  Kestirimci Bakım, makina arızlarını ifade edecek parametrelerin periyodik ölçümler ile takibi,bir değişim algılandığında ana neden analizi ile arıza belirtilerini önceden gözlemleyerek duruşa neden olabilecek arızaların önüne geçme felsefesidir.    

ODTÜ Makina Mühendisliği Bölümünden, Prof Alp Esin’in dile getirdiği şekilde “Maintenance” kavramı Türkçe’mize “Bakım Onarım” olarak hatalı tercüme edilmiştir. “Maintenance,  Maintability (Sürdürülebilirlik) – Availability (Hazır Oluş) – Reliability (Güvenirlilik)  kavramlarının bir bütünüdür.”

Wikipedia.org   Teknik Kavram olarak “Maintenance” karşılığını; “Technical maintenance is intended to maintain or improve the health of some asset. It forms an integral part of any Asset health management strategy” şeklinde tanımlamaktadır.

Türkçe’mizde “Maintenance = Bakım Onarım” olarak anıldığı için, içerik olarak gelişen ülkelerdeki gelişimi bu grup gösterememiştir.  Çözüm,  işletmelerde  “Bakım Onarım” tanımını kaldırarak yerine, büyük özveri ile çalışan bu gruba yakışacak  “Varlık Yöneticisi (Asset Manager)” tanımını vermek olabilecektir.  Bu grupta çalışan teknik kadro  “Güvenirlilik Mühendisi – Güvenirlilik Teknisyeni” adları ile anılabilir. Bu tanımlar kişileri onurlandıracak, en dipte görünen kadrolar hızla gelişerek işletmelerine büyük katkılar sunabilecektir.  Bu grupta çalışanlar, sorumlu oldukları makinaların tasarım – imalat – seçim  – montaj  hatalarını deneme yanılma ile edindikleri deneyimlerle çözme mücadelesi vermektedirler. Kısaca o makinaları daha sorunsuz hale getirmek için araştırma geliştirmeler AR-GE yapmaktadırlar. Ancak biriken bu deneyimlerini Arızaların peşinde koşmaktan vakit kalmaması nedeni ile yazıya dökememekte ve bu birikimi başkaları ile paylaşamamaktadır.

Yine ücret olarak diğer birimlere göre daha düşük seviyeler söz konusudur.

30 yıldır, ülkemizde bakım onarım kadroları ile yakın ilişkilerle ulaştığım birikimle, Maintenance Bölümünde çalışanlara, AR-GE gruplarında çalışanlara tanınan hakların verilmesini öneriyorum.

Bu hak, maaşlardan kesilen vergi oranlarını düşürerek, gelirlerinin artırılmasıdır.  Bu şekilde kendisini geliştiren teknik kadroların diğer bölümlere bir an önce geçme isteği kesilecek, ve hatta diğer bölümlerde çalışan potansiyeli yüksek teknik personel bu bölüme geçerek işletme performans artışına katkı vereceklerdir.  Ülkemizde bir atılım yapılarak işletme performanslarının artırılması öngörülüyor ise öncelikle tesislerin Sürdürülebilirliğini, Hazır Oluşunu, Güvenirliliğini artıracak bu kadrolar güçlendirilmelidir. Üniversiteler Maintenance kadrolarına yönelik dersleri artırmalıdır.

Makina Mühendisleri Odası Yayını, Mühendis ve Makina Dergisi Cilt 50 Sayı 598 sayfa 45-48’de yayınlanan, “Türkiye’de ve Dünya’da Bakım Mühendisliği Eğitimi ve Önemi” makalesi, bu noktada dikkate alınması gereken bir çalışmadır. “https://www.mmo.org.tr/sites/default/files/26b2eba95ffb93e_ek.pdf”  web adresinden okunabilir.

MAINTENANCE/NEWS dergisini bu amaç için bir araç haline getirebilirsek ülkemizin gelişmesine büyük katkılarda bulunabiliriz.

R.Kubilay KÖSE

Makina Müh. B.Sc.ODTÜ 1985

TOPAZ Ltd.Şti Şirket Müdürü

EK: 

Ekşi Sözlükten aldığımız, Bakım Mühendis tanımına yönelik aşağıdaki alıntıları bu grubun içinde bulunduğu ruh halinin iz düşümüdür.

İşletmenin sorunsuz üretime devam etmesini sağlayan elektrik ya da makine mühendisi. Arızanın olmamasını sağlamak temel görevleri arasında yer alsa da eninde sonunda oluşacak arızalara ilk müdahaleyi etmek ya da müdahale edecek ekibi organize etmek bu yetkili kişinin görevidir. Elinde yeterli ekipman, araç gereç yoksa arızalı yerin tesbitini yaparak, o ünitede uzman şirketlerden teklif alırlar genelde.

08.03.2008 13:15 zerkan

Okullarda böyle bir bölüm yok iken iş aramalarında böyle mesleklere rastlanabilir. Bütün olayı adından da anlaşılabileceği gibi bakım ve onarım yapmaktır. Bu bakım ve onarım mevzuu sadece tesiste bulunan makineler olduğu gibi, tesisin bütün teknik işleriyle uğraşmak da olabilir. Bu mühendislerin, sağlam teknisyenlerden oluşan bir ekibi olması elzemdir. Aksi takdirde işler sarpa sarabilir. Mesleği seçecek kişilerin, 7/24 çalışabilme ve abuk sabuk saatlerde aranıp tesise çağırılabilme durumlarına dikkat etmeleri gerekir. İşi kabul etmeden önce bunların düşünülmesi lazımdır çünkü işe girdikten sonra bazı bünyelere fazla gelebilir bu çalışma temposu.

21.08.2008 11:57 ~ 11:58 quadroo

Fabrikalarda genel olarak mekanik bakım ve elektrik bakım olarak 2 ye ayrılan ancak yine genel olarak bakım müdürlüğü ya da bakım takımı isminde tek çatı altında faaliyet gösteren oluşumların mühendis kadrosu bakım onarım mühendisi olarak adlandırılır. Piyasada yapılabilecek en çile dolu, en özverili mesleklerdendir. Zira bu meslek grubunun üyeleri genel olarak 08:00 - 18:00 mesai saatlerinde çalışmaya hasret kalırlar. Gece 3'te arıza sebebiyle uyandırılıp acilen fabrikaya çağırılmak, bayram tatilleri ve resmi tatiller gibi tüm cihana tatil olan günlerde hatların durması sebebiyle kesinlikle her zamankinden daha yoğun çalışmak bu mesleğin cilveleridir. Mühendislik bilgisinin yoğun olarak kullanıldığı iş grubudur. Ancak bunun yanında fiziksel olarak da (kas gücü/ özellikle makina mühendisleri) yoğun bir şekilde çalışılır. Bu nedenle bakım mühendisleri mutlaka ama mutlaka erkek olur. Bakım mühendisinin yaptığı iş doğası gereği içinde yoğun bir çelişki barındırır. Bakım planını iyi yapan, hatları iyi tanıyıp gerekli mühendislik müdahalelerini yapabilen bir bakım mühendisi fabrikanın arızasız ve duruşsuz üretim yapmasını sağlar. Ancak bu durumda özellikle kafası işe basmayan yöneticilerin bulunduğu işletmelerde yapılan işlerin görünmemesi olasıdır ve bu durumda bakım mühendisi ve kadrosu "yatıyorlar, bir işe yaramıyorlar" gibi ithamlarla suçlanırlar. Beklenmeyen arizi durumlarda herkesin elinin kolunun bağlandığı, üretimin durduğu ve yöneticilerin ellerini Tanrı’ya doğru kaldırdığı anlarda bakım mühendisi ve ekibi ortama bir güneş gibi doğar. Ancak kaynağı belirsiz arizi durumlarda (özellikle vibrasyon/hidrolik/pnömatik arızalar) o güneşin doğması uzayabilir, şafak karardıkça kararabilir. Böyle anlarda bakım mühendisi bir yandan tüm üst baskıyı göğsünde yumuşatıp bir yandan da arızayı çözmekle uğraşır. O anların stresinin tarifi yoktur. Ensede boza pişiren yöneticilerin yarattığı stres arıza tespit ve giderilmesini gereğinden fazla geciktirebilir.

Günler süren arizi durumlarda bakım mühendisi ekibini vardiyalı olarak eve yollarken kendisi hattın başında sakalları uzatabilir, günlerce uyumayıp arızayı çözmeye kasabilir. Bu gibi seferberlik anlarının sonunda çözüme ulaşılan durumların sağladığı tatmini sağlayabilecek başka bir şey yoktur. Bakım mühendisinin çalışma ortamı genel olarak çok pistir ama bir o kadar da samimidir. Kadronun full erkek oluşu samimi bir çalışma ortamı yaratır. Dönen muhabbetler yoğun teknik bilgi ve mizahın harmanlandığı muhabbetlerdir. Genel olarak yapılacak iş değildir, fiyat performans eğrileri insanı düşüncelere sevk eder.

19.11.2010 00:25 delipilot

Bayram tatillerinde, özel günlerde sürekli çalışır. Çünkü büyük tesislerde duruşlar özellikle bu dönemlere denk getirilir. Ee peki duruşlarda bu bakımları kim organize edecek? Tabi ki bakım mühendisi. O yüzden pek akıl karı bir iş değildir.

25.10.2011 10:36 mutti

Kısa bir süre yaptığım ve kesinlikle yapılmayacak bir iş. Öncelikle çalıştığınız işletmede hep üvey evlat olursunuz. Üretimciler kraldır, bakımcılar da hep yatışçı. Çünkü bakımcının işi genelde gece, tatil gibi müdürün yöneticinin işletmede olmadığı saatte olur. Arıza yokken oturması, rahat olması göze batar. 24 saat telefonunu kapatamaz, pazar sabahı kahvaltı ederken gelen telefondan korkar; hatta evdeyken gelen her telefondan korkar. Bir de yaptığı iş üzerine yapışır. İş görüşmesine gidersiniz, karşınızdaki "ama sen bakımcısın" der. Geriye bakınca görüyorum ki "bakımcısın sen bakımcı kal" cümlesini duymadan bu işten kaçarak hayatımın en iyi kararlarından birini almışım.

25.10.2011 10:59 konstantinoux

Bankamatik gibi 7 gün 24 saat çalışan mühendis.

25.10.2011 11:03 hipath

Bir kere bulaşıldı mı insanın yakasını bırakmayan bir pozisyondur. Üretimcinin ne kadar boş işlerle uğraştığını en net bakımcılar görse de bakım mühendisinin sofradaki yeri sarı öküzden sonra gelir. Bu pozisyondan sivrilmek, yükselmek, yırtmak kolay değildir. Ama çoğu kez tatmin sağlar. Tabi bu tatmin maddi değildir. Olsa olsa "ne büyük adamım, .... arızasını 2 gün aradıktan sonra ne güzel de buldum" tarzı bir tatmindir. 19.03.2012 14:04 sizmamotoryagi

Endüstride hızlı gelişim, kimilerince dile getirilmeye başlanan tanımla Homo Deus insan türüne evrilmenin işareti olabilir. Kendisini geliştirmeyen topluluklar eski bir tür olarak arkada kalarak gelişen türe hizmet etmek durumuna düşebilir ve zamanla yok olabilir.  Homo Deus döneminde, insan tabanlı kaba kuvvetle üste çıkma, yerini otonom makinaların gücü ile üste çıkmaya bırakacaktır.

Endüstri 4 aşamasına geçilecek ise; işletmelerde Maintenance bölümlerinde çalışan teknik kadrolar  ömür boyu kendilerini geliştirme döngüsüne girmelidirler. Aksi takdirde Ata Sözümüzde yer aldığı şekilde “Atı alan Üsküdar’ı geçer” ve sıkıntılı bir gelecek ile karşı karşıya kalabiliriz.

Benzer düşünceleri dile getirebileceğimiz, Maintenance/News Dergisine bu girişimlerinden dolayı teşekkür ederiz. Beraberinde, bir araya gelerek tartışabileceğimiz, bilgilerimizi paylaşabileceğimiz, 2018’de düzenlenecek 2 yılda bir tekrarlanacak “Maintenance İstanbul Fuarı” ve, yine 2 yılda bir tekrarlanan, Makina Mühendisleri Odası tarafından düzenlenen  bu yıl  28-30 Eylül 2017 tarihlerinde Denizli’de yapılacak  “8. Bakım Teknolojileri Kongresi”ne konuya gönül verenlerin katılmasını öneririm.

İşletmeler özveri ile yapılan bu kongre ve fuarlara, konu ile ilgili elemanlarının katılması için destek vermelidir.